خاورمیانه: “جین هارمن” سناتور سابق جمهوری خواه و رئیس اسبق “مرکز تحقیقاتی ویلسون” در گزارشی برای نشریه هیل، به دولت بایدن توصیه کرده که هر چه سریع تر به توافق برجام بازگردد زیرا در غیر اینصورت، واشنگتن و به طور کلی جهان با گزینه های بسیار خطرناکی رو به رو خواهند شد.
هارمن به طور خاص به اراده جدی ایران جهت انجام پیشرفت های بیشترِ اتمی و درعین حال امکان تحریک دیگر کشورهای منطقه نظیر عربستان و ترکیه جهت تعریف یک برنامه هسته ای قدرتمند برای خود اشاره کرده است. جین هارمن به طور ویژه اقدام دولت ترامپ در خارج کردن آمریکا از توافق برجام را بدترین اشتباه سیاست خارجی وی و دولتش می‌داند و آن را نه تنها برای آمریکا بلکه برای جهان اقدامی هزینه‌زا توصیف می کند.
جین هارمن در نشریه هیل می نویسد: «دولت بایدن به زودی “راهبرد امنیت ملی سالانه” خود را منتشر و اعلام می کند. با این حال، این نکته حتی همین حالا نیز روشن است که جهان به هیچ عنوان منتظر یک‌چنین رویدادی نیست.
در این رابطه کافی است صرفا به تحولاتی نظیر تنش های جاری در روابط روسیه و اوکراین، آزمایش های موشکی کره شمالی و یا حملات پهپادی اخیر به ابوظبی امارات در ماه گذشته توجه کنیم که موجب کشته شدن سه تن شد و در عین حال با حمله به فرودگاه دوبی و دیگر مناطق در این کشور نیز همراه شد.
این حملات توسط جنبش انصار الله یمن انجام شدند و به نظر می‌رسد که با توجه به توانمندی های پهپادی و موشکی یمنی ها، و خاورمیانه شرایط حتی وضعیت بدتری را نیز پیدا کند.
در این راستا، بسیاری از ناظران و تحلیلگران، انتقادات گسترده ای را متوجه “دونالد ترامپ” رئیس جمهور سابق امریکا و سیاست های بی ملاحظه وی می کنند. با این حال، شکی نیست که یکی از مهلک‌ترین اشتباهاتِ سیاست خارجی ترامپ، اقدام وی در خارج کردن یکجانبه آمریکا از “توافق برجام” بود.
توافقی که محدودیت های قابل توجهی را بر برنامه اتمی ایران تحمیل می کرد و در مقابل، این کشور امکان بهره برداری از برخی امتیازها و منافع اقتصادی را پیدا می کرد. “رابرت لیتواک” محقق مرکز تحقیقاتی ویلسون معتقد است که “دولت اوباما توافق برجام را توافقی “تحول آفرین” ارزیابی می کرد.
این توافق در عرصه عمل توافقی کارآمد بود. اگرچه این توافق صرفا محدود به مساله هسته ای ایران بود و توان موشکی و نفوذ منطقه ای ایران در خاورمیانه و ورای آن را در بر نمی گرفت. با این حال، در همان حوزه هسته ای، توافق برجام، کارآمدی مناسبی داشت و روند فعالیت های اتمی ایران را به شدت تحت نظارتِ آژانس بین المللی انرژی اتمی قرار می داد”.
خروج دولت ترامپ از چهارچوب توافق برجام عملا توافقی را تضعیف کرد که چین، روسیه و اتحادیه اروپا قویا از آن حمایت می‌کردند و در نقطه مقابل، ایران را نیز واداشت تا در پاسخ به بدعهدی های واشنگتن، روند پیشروی های اتمی خود را بویژه در بحث تولید سانتریفیوژهای پیشرفته و غنی سازی در سطح بالا، سرعت بخشد.
این پیشرفت ها به قدری سریع بوده اند که اکنون برخی ناظران و تحلیلگران ادعا می‌کنند که دوره زمانیِ “نقطه گریزی هسته ای ایران” از یک سال در قالب توافق برجام به چند هفته تقلیل یاقته است.
بدون تردید اگر روند کنونی ادامه یابد، احتمال اینکه رقابت هسته ای در منطقه خاورمیانه تشدید شود و اسرائیل بر شدت برنامه‌های خود جهت انجام حملات خرابکارانه علیه ایران بیفزاید، افزایش می یابد. در کنار همه این ها، امکانِ اینکه بر شدتِ چالش های دولت بایدن با ایران افزوده شود نیز کاملا وجود دارد. امری که می تواند تبعات منطقه ای و بین‌المللی نامناسبی را از خود برجا گذارد.
شکی نیست که دیدگاه های تیم سابق سیاست خارجی و امنیت ملی امریکا در دولت سابق این کشور به ریاست جمهوری دونالد ترامپ مبنی بر اینکه ایران حتی در صورت خروج امریکا از برجام، از این توافق خارج نخواهد شد و همچنان به تعهدات خود عمل می‌کند، “ساده لوحانه” بوده است.
این دیدگاه در نوع خود حتی موجب شد تا طیف جدیدی از نخبگان سیاسی در ایران قدرت را به دست گیرند که کاملا نسبت به غرب بی اعتماد هستند و عملا در مدت کوتاهِ حضور خود در قدرت نیز، به قدری دانش فنی و پیشرفت های اتمی ایران را تسهیل کرده اند که دیگر نمی توان این توانمندی های ایران را به راحتی از بین برد.
با در نظر گرفتن کلیه این مسائل، یک سوال مطرح می شود و آن این است: اکنون چه باید کرد؟ در این راستا باید گفت که دولت بایدن با یک انتخاب بسیار سخت رو به رو است. اگر این دولت بار دیگر به توافق برجام بازگردد(با حمایت دولت های دیگرِ طرف برجام)، شکی نیست که باید کلیه تحریم های دولت ترامپ در قالب کارزار فشار حداکثری علیه تهران را لغو کند. در این راستا به احتمال فراوان این دولت با انتقادات گسترده ای از سوی جناح راست رو به رو خواهد شد.
با این حال اگر هم این دولت اقدام به احیای برجام نکند، با گزینه وحشتناک‌تر و خطرناک تری رو به رو خواهد شد: رقابت سنگین و شدید هسته ای در منطقه خاورمیانه که در قالب آن، احتمالا دولت های عربستان سعودی، ترکیه و حتی دیگران به دنبال توسعه برنامه اتمی خود(با توجه به یپشرفت های قابل توجه اتمی ایران) خواهند رفت.
سال هاست که شایعات زیادی مبنی بر اینکه عربستان سعودی اقدام به خرید تسلیحات هسته ای از پاکستان کرده وجود دارد. پیشتر در مورد رژیم قذافی در لیبیا نیز شایعات مشابهی وجود داشته است. در مورد ترکیه نیز همین وضعیت را شاهد بوده ایم. در این میان امکان اینکه پای بازیگران هسته ای خارجی دیگر نظیر کوریای شمالی نیز به معادلات اتمی خاورمیانه باز شود وجود دارد. اضافه بر این ها، احتمال اینکه برخی کشورهای دیگر در خاورمیانه، برنامه اتمیِ بومی خود را توسعه بخشند نیز وجود دارد.
در این راستا این پرسش مطرح می شود: کم هزینه ترین گزینه چیست؟ اینطور به نظر می رسد که کم هزینه‌ترین گزینه همان بازگشت مجدد به برجام و احیای آن است.
نکته طنز در این میان این است که این توافق زمانی به نحوی فعال در حالِ کار بود(و برقرار بود) و حتی کنگره امریکا نیز با آن مخالفت نکرد و تا حدی از حمایت های داخلی (در امریکا) و همچنین حمایت های بین المللی برخوردار بود. با این حال، از روزی که ترامپ، امریکا را از توافق برجام خارج کرد، من در برابر تقریبا یک هیات متفق القول(موافق با خروج از برجام) در “کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان امریکا” شهادت دادم که ما باید توافق مذکور را حفظ کنیم.
یک ضرب المثل قدیمی می گوید که “نکته عالی نباید تبدیل به دشمنِ یک نکته خوب شود”. اکنون ما امریکایی ها با تبعات فاجعه بارِ تصمیم ترامپ رو به رو هستیم و باید گزینه ای را انتخاب کنیم که کمترین عواقب منفی را برای ما و جهان داشته باشد. در این راستا، بهترین گزینه که همان بازگشت به برجام است، کاملا روشن و در دسترس است و دیگر نباید زمان را به هدر داد».
