در حال حاضر، هیچکس هیچ چیزی در این باره نمی داند. تنها چیزی که مسلم است این است که فراتر از دولت کنونی طالبان، دولتی وجود دارد. یا به عبارت بهتر، قدرتی فراتر از قدرت رسمی طالبان هست که خط مشی و مانیفست و استراتژی های کلان آن را می نویسد و کابینه کنونی طالبان شاید تنها مجری دستورات مافوق باشد.
هیات معاونت سیاسی سازمان ملل متحد در افغانستان (یوناما) وضعیت افغانستان را نگران‌کننده خوانده و گفته‌است که از زمان حاکمیت دوباره طالبان، شرایط حکومت‌داری همچنان مبهم است.
مته نودسن؛ معاون نماینده دبیرکل سازمان ملل متحد در افغانستان، گفته‌است که مشاهده‌شان نشان می‌دهد که تصمیم‌های بزرگ در کابینه دولت طالبان نه؛ بلکه در جای دیگر از تشکیلات طالبان گرفته می‌شود.
هیدر بار؛ مسئول بخش زنان دیدبان حقوق بشر نیز گفته که افغانستان تنها کشور جهان است که در آن دختران به خاطر جنسیت‌شان از آموزش محروم شده‌اند.
این در حالی است که از بسته‌ماندن مکتب‌های دخترانه بیش از ۲۰۰ روز می‌گذرد و حکومت طالبان برخلاف وعده‌هایش به جهان نگذاشت دختران در سوم ماه حمل به مکتب بروند.
وزارت معارف دولت طالبان گفته که منتظر نهایی‌شدن طرح جامع در این مورد از سوی رهبری طالبان می‌ماند.
افزون بر ادعای نگران کننده معاون یوناما، موضع وزارت معارف طالبان درباره بازگشایی مکاتب دخترانه هم نشان می دهد که اراده ای فراتر از کابینه وجود دارد که درباره سیاست های کلان دولت مستقر، از جمله آموزش دختران تصمیم می گیرد؛ نوعی کابینه سایه که برخلاف دولت های سایه اپوزیسیون در رژيم های دموکراتیک، از صلاحیتی فراتر از دولت رسمی طالبان برخوردار است و به بیان درست تر، برای دولت کنونی آن گروه، خط و نشان می کشد، تعیین تکلیف می کند و آن را به طور کامل تحت کنترل خود دارد.
بنابراین، پرسش مهم این است که کابینه سایه طالبان در کجاست و چگونه عمل می کند؟
در حال حاضر، هیچکس هیچ چیزی در این باره نمی داند. تنها چیزی که مسلم است این است که فراتر از دولت کنونی طالبان، دولتی وجود دارد. یا به عبارت بهتر، قدرتی فراتر از قدرت رسمی طالبان هست که خط مشی و مانیفست و استراتژی های کلان آن را می نویسد و کابینه کنونی طالبان شاید تنها مجری دستورات مافوق باشد.
البته این امکان هم وجود دارد که برخی مهره های درشت کابینه کنونی طالبان نیز عضو کابینه سایه باشند؛ اما این لزوما به آن معنا نیست که دولت کنونی در قبال تصمیم هایی که گرفته می شود، به طور تمام و کمال، مسئول است.
این بسیار خطرناک است؛ زیرا هرگونه امید به اصلاحات دموکراتیک در ساختار کنونی دولت طالبان را از میان می برد. به سخن دیگر، حتی اگر این دولت از صدر تا ذیل تغییر کند و چهره های سیاسی و قومی خارج از گروه طالبان نیز وارد آن شوند و پست های کلیدی را در اختیار بگیرند، بازهم تغییر بزرگی رخ نمی دهد و ماهیت دولت داری طالبان، تغییر نمی کند؛ چون این کابینه نیست که تصمیم می گیرد؛ بلکه به تعبیر معاون نمایندگی سیاسی سازمان ملل در افغانستان، تصامیم در جای دیگر گرفته می شود.
نمونه روشن آن، تحصیل دختران است. این تصمیم در سطح کابینه گرفته نشد و دولت کنونی طالبان صرفا با صدور اعلامیه هایی رسمی، دستوراتی را که به نظر می رسید در جایی دیگر گرفته شده بود، به رسانه ها و مردم اعلام کرد و آن را به اجرا گذاشت.
ابهام مهم دیگر این است که کابینه سایه یا تشکیلات پنهانی طالبان که دولت رسمی آنها را کنترل می کند، در کجا قرار دارد، به کجا وابسته است، از کی دستور می گیرد و بربنیاد چه سازوکار و مکانیزمی تصمیم می گیرد و عمل می کند؟
پاسخ به این ابهام، بسیاری از مسایل را در حوزه استقلال، حاکمیت ملی، وابستگی یا عدم وابستگی طالبان به کشورهای خارجی و سازمان های استخباراتی منطقه و فرامنطقه و… روشن خواهد کرد.
نکته ناامیدکننده اما این است که این سیستم به اندازه ای پیچیده و پنهانکارانه عمل می کند که شاید هیچگاه هیچکس پاسخ پرسش ها و ابهام های بالا را آنگونه که واقعا هست درنیابد.
با اینهمه، چیزی که در حال حاضر می توان گفت این است که تغییری واقعی در ماهیت و هویت طالبان رخ نداده و شاید هرگز رخ ندهد؛ زیرا شفافیت، مسئولیت پذیری و پاسخگویی در برابر ابهام ها و پرسش ها در یک فضای باز و عاری از ارعاب و تهدید و سرکوب، لازمه تغییر دموکراتیک رژيم های سیاسی است؛ چیزی که در افغانستان پس از تسلط دوباره طالبان، دیده نمی شود.
نرگس اعتماد
