امبرتو اکو هشدار میدهد که رسانههای اجتماعی سپهر عمومی را به جایی تبدیل کردهاند که «لشکری از احمقها» با اعتمادبهنفس و حق برابر با برندگان جایزه نوبل سخن میگویند. فضایی که در آن مرز میان دانایی و نادانی فرو میریزد و وزن گفتار نه از عمق معرفت، بلکه از شدت هیاهو تعیین میشود.
کابل ۲۴: من با آنکه آزادی بیان را حق بنیادین و مدنی هر انسان میدانم، اما در این نگرانی با اکو همدلام، زیرا رسانههای اجتماعی نه یک میدان گفتوگوی عقلانی، بلکه نوعی وضعیت غوغاسالارانه ایجاد کردهاند: فضایی که در آن سلسلهمراتب دانایی دانایی برهم میریزد و سپهر عمومی در معرض استعمارِ کسانی قرار میگیرد که بیهیچ فهم روشمند، با صدایی بلند و لحنی قطعی سخن میگویند.
در چنین فضایی، اگر کسی که در زمینهای تخصص دارد و سالها مطالعهٔ عمیق و دقیق کرده است، جستاری در فیسبوک منتشر کند، با گروهی از خوانندگان مواجه میشود که نه دانش روشمند دارند و نه توان فاصله گرفتن از پیشداوریهایی که ریشه در تعصبات ایدئولوژیکشان دارد.
اینان به جای سخنگفتن در چارچوب معرفتی، با واکنشهایی خام، عاطفی و گاه توهینآمیز ظاهر میشوند. یاوهگویی، تمسخر، و شکلکهای خنده جای استدلال را میگیرد. آنچه بهویژه نگرانکنندهاست این است که همین گروه، ژست «خودحقپنداری» گرفته و یقین دارند که داوریشان برتر و موضعشان عین حقیقت است. حال آنکه نه آموزش دیدهاند و نه نسبت معرفتشناختی با مسأله برقرار کردهاند.
این گروهها تنها در سطح فردی مشکلساز نیستند، بلکه در ساختار رسانهای به سلبریتیهای کوچک اما تأثیرگذار تبدیل شده اند. افرادی که نه به اعتبار تخصص، بلکه با اتکا به جمعی بزرگ از مخاطبان همفکر، اتاق پژواک میآفرینند.
در «اتاق پژواک»، همان نظر خام با موجی از تأییدهای بیمبنای معرفتی استقبال شده و به آن احساس حقانیت کاذب میدهد.
این تأیید جمعی نه تنها باور غلط را تقویت میکند، بلکه آن را به هویت فکری فرد بدل میسازد. فرآیندی که در نهایت موجب گستردهشدن بدفهمی، تعصب و تولید نسخههای شدیدتر از همان جهل اولیه میشود.
به این ترتیب، کسانی که سالها دربارهٔ موضوعی خوانده، اندیشیده و نوشتهاند، نه تنها شنیده نمیشوند، بلکه بهسادگی مورد تمسخر قرار میگیرند. نتیجهٔ نهایی این است که سپهر عمومی از منطق گفتوگوی عقلانی تهی شده و به اشغال لشکری از صداهای بلند، اما بیمایه درمیآید.
همان چیزی که امبرتو اکو آن را استعمار سپهر عمومی توسط احمقان نام میگذاشت. در چنین وضعیتی، حقیقت نه با استدلال، بلکه با تعداد لایکها تعریف میشود، و این شاید خطرناکترین شکلِ زوال عقلانیت در عصر دیجیتال باشد.
—-
سپهر عمومی همان اصطلاح Public sphere هابرماس است که میتوان آن را به فضای عامه/سپهر عامه نیز ترجمه کرد.
جمشید مهرپور_کابل
