“نظریه” یکی از معتبرترین و باارزش‌ترین اشکال دانایی در علم است. زمانی که در حوزهٔ علم، سخنی را “نظریه” می‌خوانیم، اعتبار زیادی برای درستی و صحت آن قائل می‌شویم و احتمال باطل بودن آن را کم می‌دانیم.
کابل ۲۴: با این حال، گاهی می‌بینیم که عده‌ای با استفاده از واژه “نظریه” برای یک گزاره یا معرفت علمی، می‌خواهند از اعتبار آن بکاهند؛ به‌طوری‌که می‌گویند: “فلان سخن فقط یک نظریه است.” این در حالی است که ناخواسته به اعتبار آن اذعان می‌کنند. زیرا علم چیزی جز مجموعه‌ای از نظریه‌ها نیست. هرچند قوانینی همچون قوانین ترمودینامیک در علم اعتبار بیشتری دارند، اما تعداد این قوانین بسیار اندک است.
اما “نظریه” را چگونه بشناسیم و چگونه آن را از “باور” تشخیص دهیم؟
تا آنجا که من می‌دانم، “نظریه” با توانایی‌اش در پیش‌بینی کردن (Prediction) و یا پس‌بینی کردن (Retrodiction) تعریف می‌شود. اگر سخن یا مدعایی فاقد این ظرفیت‌ها باشد، می‌توان آن را یک باور، عقیده، یا دیدگاه نامید، اما “نظریه” به شمار نمی‌آید.
برای فهم بیشتر چیستی “نظریه” «کتاب نظریهٔ علمی چیست؟» را برایتان معرفی می‌کنم. کتاب با زبان ساده و عام‌فهم و با ارائهٔ مثال‌های متعدد ذات علم را می‌کاود و چیستی نظریه را بیان می‌کند.
جمشید مهرپور
