از کتاب‌هایی که به چگونگی تکامل ذهن و پیدایش آگاهی می‌پردازند، دو کتاب یکی از دنیل دنت (از باکتری تا باخ-تکامل ذهن) و دیگری (خاستگاه آگاهی-در فروپاشی ذهن دوجایگاهی) از جولیان جینز را بسیار پسندیدم و از آن‌ها آموختم.
کابل۲۴: علاقه‌ام به فلسفه ذهن با نیوروفیزیولوژی، سوزان بلک‌مور و جان سرل آغاز شد و با آثار دنت و جولیان جینز به اوج رسید. هرچند درس‌گفتارهای طباطبایی در باب پدیدارشناسی روح و تفسیر الکساندر کوژو از بحث “خدایگانی و بندگی” هگل نیز در توجه من به چگونگی تکامل آگاهی و خودآگاهی بی‌تأثیر نبوده است.
اما با کتاب انسان خداگونه از یووال نوح حراری بود که آینده تکامل ذهن و انکشاف «چارچوب شناختی بشر» برایم به مسئله‌ای جدی بدل شد.
در واقع، حتی وقتی از دیدگاه نوگرایانه به مسئله «پایان تاریخ» می‌پردازم و مسیر پیشرفت تاریخ را دنبال می‌کنم (چنان‌که فرانسس فوکویاما در آینده پسا-انسانی ما بدان پرداخته)، پایان تاریخ را نسبت به تکامل چارچوب فکری-شناختی بشر تحلیل می‌کنم. به‌عنوان مثال، وقتی می‌گویم «عرفی‌گرایی پایان تاریخ است»، اساس این فرضیه را بر آینده تکامل ذهن و آینده انکشاف چارچوب شناختی-فکری انسان بنا می‌نهم.
با این‌حال، اینکه مسیر آینده تکامل فکری انسان به کدام سو خواهد رفت و در پایان تاریخ (اگر چنین چیزی وجود داشته باشد) کدام چارچوب فکری ابزار معرفت‌شناسی بشر را تشکیل خواهد داد، قطعیتی نمی‌توان داد و همان‌طور که اشاره کردم، نمی‌توان از حد فرضیه فراتر رفت. به‌هرحال، مسئله مهم دیگری که می‌توان با جدیت بدان پرداخت، چگونگی تکامل فکری بشر از آغاز پیدایش آگاهی تاکنون است.
کتاب “ظهور انسان خردمند-تکامل تفکر امروزی” که به‌تازگی منتشر شده، به این مسئله پرداخته است. اگرچه هنوز این کتاب را نخوانده‌ام و نمی‌توانم بیشتر در مورد آن بگویم، اما به کسانی که در ایران هستند و به موضوع تکامل فکر و چارچوب شناختی علاقه دارند، پیشنهاد می‌کنم از خواندن آن بهره ببرند و امیدوارم که این کتاب به کابل نیز برسد و ما نیز از خواندنش مستفید شویم. به مترجم کتاب، آقای سید جواد حسینی، تبریک عرض می‌کنم.
جمشید مهرپور
