پروژه‌ی ۵۰۰ میلیون دالری برای توسعه واکسن جهانی علیه همه‌گیری‌های ویروسی آینده

پروژه‌ی ۵۰۰ میلیون دالری برای توسعه واکسن جهانی تولید واکسن‌های سنتی فرآیندی پیچیده و زمان‌بر است که به طور متوسط بین ۱۰ تا ۱۵ سال طول می‌کشد.

کابل ۲۴: با این حال، تجربه‌ی همه‌گیری کووید-۱۹ نشان داد که با بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته، مانند فناوری mRNA، می‌توان این زمان را به شکل چشمگیری کاهش داد و واکسن‌هایی را در کمتر از یک سال تولید کرد.

با وجود این موفقیت، تلفات انسانی در همان بازه‌ی کوتاه تولید واکسن کرونا نشان داد که آمادگی برای همه‌گیری‌های آینده همچنان یک ضرورت حیاتی است. به همین دلیل، وزارت بهداشت و خدمات انسانی ایالات متحده (HHS) و مؤسسه ملی بهداشت (NIH) روز گذشته برنامه‌ای جدید به نام Generation Gold Standard را معرفی کردند که هدف آن توسعه یک واکسن جهانی برای پیشگیری از همه‌گیری‌های ویروسی آینده است.

هدف پروژه: واکسن جهانی برای ویروس‌های پاندمی‌زا

این پروژه با بودجه‌ای ۵۰۰ میلیون دالری، بر توسعه یک پلتفرم واکسن جهانی متمرکز است که بتواند علیه ویروس‌هایی با پتانسیل ایجاد همه‌گیری، مانند ویروس‌های آنفولانزا (از جمله H5N1 پرندگان) و خانواده کروناویروس‌ها (مانند SARS-CoV-2، SARS-CoV-1 و MERS-CoV) محافظت ایجاد کند. برخلاف واکسن‌های سنتی که بخش‌های خاصی از ویروس (مانند پروتئین اسپایک در کروناویروس‌ها یا هماگلوتینین در آنفولانزا) را هدف قرار می‌دادند و به دلیل جهش‌های مداوم ویروس نیاز به به‌روزرسانی سالانه داشتند، این واکسن جدید بر ساختارهای “حفظ‌شده” (Conserved) ویروس‌ها تمرکز دارد. این ساختارها بخش‌هایی از ویروس هستند که در برابر جهش‌ها مقاوم‌اند و در نتیجه، واکسن می‌تواند محافظت گسترده و طولانی‌مدتی ارائه دهد.

این ابتکار همچنین قابلیت انطباق با سایر ویروس‌های تنفسی مانند ویروس سین‌سیشیال تنفسی (RSV)، متاپنوموویروس و پاراآنفولانزا را دارد و می‌تواند از پدیده‌ی “انحراف آنتی‌ژنیک” (Antigenic Drift) در ویروس‌های آنفولانزای پرندگان جلوگیری کند، که گامی بزرگ در پیشگیری از همه‌گیری‌های آینده محسوب می‌شود.

فناوری مورد استفاده: پلتفرم BPL

این پروژه از فناوری بتا-پروپیولاکتون (BPL)-inactivated whole-virus استفاده می‌کند، که در آن ویروس‌های کامل غیرفعال شده به‌عنوان پایه واکسن به کار می‌روند. این روش، که ریشه در فناوری‌های سنتی واکسن‌سازی دارد، به بدن امکان می‌دهد آنتی‌بادی‌هایی علیه بخش‌های مختلف ویروس تولید کند، که منجر به محافظت طولانی‌مدت‌تر حتی در برابر جهش‌های ویروسی می‌شود. برخلاف فناوری mRNA که در واکسن‌های کووید-۱۹ استفاده شد، این پلتفرم نیازی به به‌روزرسانی مداوم ندارد و می‌تواند پاسخ ایمنی جامع‌تری شبیه به ایمنی طبیعی پس از عفونت ایجاد کند.

دو واکسن کاندیدای اصلی این پروژه، BPL-1357 و BPL-24910، در حال توسعه هستند. واکسن BPL-1357 که به‌صورت اسپری بینی طراحی شده، در حال حاضر در فازهای Ib و II/III آزمایش‌های بالینی قرار دارد و برای بررسی توسط سازمان غذا و داروی امریکا (FDA) تا سال ۲۰۲۹ برنامه‌ریزی شده است. این واکسن با هدف جلوگیری از انتقال ویروس طراحی شده، که ویژگی‌ای است که در واکسن‌های فعلی آنفولانزا و کووید-۱۹ وجود ندارد.

جدول زمانی و بودجه

بودجه: ۵۰۰ میلیون دلار از بودجه‌ی قبلی برنامه‌ی Project NextGen (یک برنامه متمرکز بر کووید-۱۹ با بودجه ۵ میلیارد دلار) به این پروژه منتقل شده است. این انتقال با انتقادهایی همراه بوده، زیرا برخی معتقدند تمرکز بیش از حد بر یک فناوری قدیمی ممکن است منابع را از سایر رویکردهای نوین مانند mRNA منحرف کند.

جدول زمانی: آزمایش‌های بالینی برای واکسن‌های جهانی آنفولانزا در سال ۲۰۲۶ آغاز خواهد شد و هدف، دریافت تأییدیه FDA تا سال ۲۰۲۹ است.

چالش‌ها و انتقادات

با وجود نویدبخش بودن این پروژه، برخی کارشناسان نسبت به انتخاب فناوری BPL ابراز نگرانی کرده‌اند:

فناوری قدیمی: این روش که در دهه ۱۹۴۰ برای واکسن فلج اطفال استفاده شد، در مقایسه با فناوری‌های نوین مانند mRNA یا واکسن‌های نوترکیب، قدیمی تلقی می‌شود و ممکن است با عوارض جانبی بیشتری همراه باشد. برخی کارشناسان معتقدند که تخصیص ۵۰۰ میلیون دلار به یک فناوری قدیمی در حالی که رویکردهای پیشرفته‌تری در دسترس هستند، جای سوال دارد.

تمرکز محدود: سرمایه‌گذاری کلان در یک پلتفرم واحد ممکن است خطرناک باشد، زیرا موفقیت آن تضمین‌شده نیست و سایر پروژه‌های تحقیقاتی، مانند واکسن‌های mRNA چندگانه یا مبتنی بر هوش مصنوعی، ممکن است به حاشیه رانده شوند.

شفافیت و تعارض منافع: این پروژه به‌طور کامل توسط محققان دولتی در مؤسسه ملی آلرژی و بیماری‌های عفونی (NIAID) توسعه داده شده و از دخالت شرکت‌های دارویی خصوصی مستقل است، که به گفته HHS به شفافیت و پاسخگویی کمک می‌کند. با این حال، تخصیص بودجه به دو محقق خاص (دکتر متیو ممولی و دکتر جفری تاوبنبرگر) بدون بررسی رقابتی، نگرانی‌هایی درباره تعارض منافع ایجاد کرده است.

مزایای پروژه

شفافیت: توسعه کاملاً دولتی این پلتفرم امکان نظارت عمومی و شفافیت بیشتری را فراهم می‌کند، برخلاف پروژه‌های تحت حمایت شرکت‌های دارویی که ممکن است اطلاعات کمتری در دسترس عموم قرار دهند.

پوشش گسترده: این واکسن‌ها برای محافظت در برابر ویروس‌های پاندمی‌زا طراحی شده‌اند، نه فقط سویه‌های فصلی، که می‌تواند در برابر تهدیداتی مانند H5N1 یا کروناویروس‌های جدید مؤثر باشد.

جلوگیری از انتقال: فرمولاسیون اسپری بینی (مانند BPL-1357) می‌تواند با ایجاد ایمنی در مجاری تنفسی، از انتقال ویروس جلوگیری کند، که گامی بزرگ در کنترل همه‌گیری‌ها است.

کاربردهای آینده

علاوه بر آنفولانزا و کروناویروس‌ها، این پلتفرم می‌تواند برای ویروس‌های دیگر مانند RSV، متاپنوموویروس و پاراآنفولانزا نیز استفاده شود. این انعطاف‌پذیری می‌تواند زیرساخت لازم برای پاسخ سریع به همه‌گیری‌های آینده را فراهم کند. همچنین، توانایی این پلتفرم در جلوگیری از انحراف آنتی‌ژنیک در آنفولانزای پرندگان، خطر ظهور سویه‌های جدید و خطرناک را کاهش می‌دهد.

چشم‌انداز

پروژه Generation Gold Standard با هدف ایجاد تحولی در آمادگی برای همه‌گیری‌های آینده، یک گام جسورانه در جهت توسعه واکسن‌های جهانی است. اگرچه استفاده از فناوری قدیمی BPL انتقادهایی را برانگیخته، تمرکز بر شفافیت، توسعه دولتی و محافظت گسترده در برابر ویروس‌های پاندمی‌زا، این پروژه را به یک تلاش امیدوارکننده تبدیل کرده‌است.

با این حال، موفقیت این پروژه به غلبه بر چالش‌های فنی، انجام آزمایش‌های بالینی دقیق و جلب اعتماد عمومی بستگی دارد. محققان امیدوارند که تا سال ۲۰۲۹، این واکسن‌ها بتوانند به‌عنوان یک سپر دفاعی قدرتمند در برابر تهدیدات ویروسی آینده عمل کنند.