امروز روز جهانی آزادی مطبوعات است. آزادی مطبوعات زیر مجموعه آزادی بیان است و.. اگرچه امروز مطبوعات به دلیل گسترش اینترنت عملا بی رونق اند اما این به منزله بلاموضوع شدن آزادی مطبوعات نیست به ویژه آن‌که کم نیستند مطبوعاتی هایی که این روزها درکشورهای بسته ،بواسطه آنچه در فضای مجازی نوشته اند تحت تعقیب و تعذیب اند. آزادی بیان و مطبوعات در جوامع بسته معمولا با نمایش بردباری در قبال قلم های تایید کننده یا جنجالی و میان تهی است.
کابل۲۴_ نمونه تاریخی این مورد، دوران خلافت معاویه است.آنگونه که نوشته اند، معاویه بسیار بردبار و حلیم بوده است اما این بردباری شرطی اساسی داشته است، چنانکه مردی در مورد مادرش سخن زشتی گفت و معاویه خویشتن‌داری کرد. گفتند: چطور تادیبش نکردی؟ گفت: تا زمانی که مردم میان من و حکومت حایل نشوند، مانع زبانشان نمی‌شوم!این استدلال معاویه دقیقا یادآور این سخن ماکیاولی در « شهریار» است:
«شهریار باید خود را نرم دل و درست پیمان و مردم دوست و دیندار و درست کردار بنماید اما باید چنان باشد که به گاه نیاز، خوی خود را تغییر دهد».
این فرمانروای حلیم نیز اگرچه مانع زبان‌هایی نمی‌شد اما وقتی با محمد‌بن‌ابی‌بکر یا صعصعه‌بن صوحان و حسین‌بن‌علی روبرو می‌شد، دیگر سخنی از حلم نبود بنابراین اگرچه “آزادی بیان” مفهومی مدرن است اما با مسامحه باید گفت، او از آن دسته رهبرانی بود که هوادار آزادی بیان بود اما تنها آزادیِ بیانِ فحاشان همسو، جنجال زبانان بی‌اثر و نیز کسانی که از او تبعیت می‌کردند.( تا کار با زبان پیش رود دست به شمشیر نمی‌برم و اگر پیوند با مردم به مویی بسته شود نمی‌گذارم گسسته شود).
آنچه اینگونه حاکمان را در پیشبرد اهدافشان کمک میکند، دو چیز است:”قدرت نرم و سخت” و ” پول”
ز دو چیز گیرند مر مملکت را
یکی پرنیانی یکی زعفرانی
یکـی زرّ نام مَلِک بَرنبشته
دگر آهن آب داده یمانی
دقیقی طوسی
قدرت برای مقابله با آزادی ها منجمله آزادی مطبوعات از این دو عامل مهم بیشترین بهره را می برند. عامل مهم دیگر اما از این دو هم مهم تر است:
کرا بویه وصلت مُلک خیزد
یکی جنبشی بایدش آسمانی
در نمونه تاریخی معاویه نیز به روشنی پیداست که او برای این تبعیت احادیثی قدسی جعلی را نیز در اختیار منابر قرار داده بود که در آن تبعیت از فرمانروا حتا در صورت تخطی او از فرامین اخلاقی یا آسمانی واجب بود:
«از فرمانروایانتان، هرطور که باشند، پیروی کنید. اگر شما را به آنچه من آورده ام، فرمان دادند، آنها به این سبب امرشان پاداش خواهد بود و شما نیز به سبب اطاعت از آنها مأجور خواهید بود و اگر شما را به چیزی غیر از آنچه من آوردم. فرمان دادند، آنان گناهکارند ولی شما گناه نکرده‌اید و…می‌گویید پروردگارا! تو بر ما فرمانروایانی فرستادی و ما از آنها تبعیت کردیم. خداوند می‌گوید: راست می‌گویید: آنها گناهکارند و شما را گناهی نیست!».(1)
کارکرد مطبوعات همواره با تلاش برای نشان دادن واقعیت شناخته می شود اما این مساله وجه سلبی مبارزه با دروغ هم هست. مطبوعات از این نظر رکن چهارم دموکراسی شناخته می شوند که اگر “دروغ” در جامعه تثبیت شود، قدرت غالب، بی هیچ مانعی راه خود را به هرسویی که می خواهد باز خواهد کرد.
چند ماه پس از افشای دروغگویی مسئولان امریکا در جنگ ویتنام، (18 نوامبر 1971) هانا آرنت در مقاله «دروغ در سیاست» (Lying in Politics) (2)انواع این دروغ‌ها را شرح داد. از این مقاله به خوبی می توان انواع دروغ و عرصه هایی را که کارکرد درست مطبوعات هم در آن‌جا قابل تشخیص است، بازشناخت.
بازتعریف تحریف شده گذشته، تلاش برای کتمان واقعیت هایی که با ایدئولوژی حاکم مطابقت ندارد،”تصویر سازی” شکوهمند یا تقلای حفظ آبرو وقتی که رسوایی ببار می آید و از همه بدتر “خودفریبی” نمونه هایی از این دروغ هاست. از نظر آرنت هیچکدام از این دروغ ها در نهایت دوام چندانی نمی‌آورند اما ناپایداری آنان محصول یک اتفاق نیست و در نهایت جزو کارکرد مطبوعات است(مفهومی اعم از رسانه مکتوب).
منبع:
(1)Marshall G.S.Hodgson. The venture of Islam, U.S.A. The university of
Chicago press, 1974, Vol: 1
2)لینک مقاله #هاناآرنت
https://b2n.ir/937043
فیلم سینمایی The Post ساخته استیون اسپیلبرگ(درباره نقش مطبوعات در افشای رسوایی جنگ ویتنام) و کتاب بحران های جمهوریت هانا آرنت در مورد دروغ ، مطبوعات و آزادی ها را ضمیمه پست و اکیدا توصیه می‌کنم.
سهند ایرانمهر
